Ernst Jünger - ένας Αντάρτης της Νεωτερικότητας

 

Γεννημένος το 1895 στη Χαϊδελβέργη, την πόλη των φιλοσόφων, ο Ernst Jünger υπήρξε ο πρωταγωνιστής των σημαντικότερων γεγονότων του αιώνα που πέρασε, ξεκινώντας από τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Γνωστός ότι ήταν και ένα ουσιαστικό μέρος αυτού του ρεύματος σκέψης, που είναι γνωστό ως «Η Γερμανική Συντηρητική Επανάσταση», είχε απεριόριστα ενδιαφέροντα,  από την εντομολογία μέχρι τα αστυνομικά μυθιστορήματα, των οποίων ήταν επίσης μοναδικός συγγραφέας. Η συλλογή των ημερολογίων του (πολεμικών αλλά όχι μόνο), παραμένει ένα στολίδι της λογοτεχνίας του ‘900.

Μια αναδρομή στη δραστηριότητα του,  μας θα οδηγούσε πολύ μακριά, συμπίπτοντας τουλάχιστον εν μέρει με την ιστορία της Ευρώπης, μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεύτερης μεταπολεμικής περιόδου. Πιο χρήσιμη είναι μια εξέταση των μορφών που ο Ernst Jünger μπόρεσε να περιγράψει κατά τη διάρκεια του ατέρμονου διανοητικού του ταξιδιού. Χρονολογικά είναι από τον στρατιώτη Jünger που πρέπει να ξεκινήσει  κανείς. Πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι μας μετέδωσε μια ιδέα για τον Μεγάλο Πόλεμο, που θα παραμείνει ως το μανιφέστο ενός ηρωικού πνεύματος. Ένα μανιφέστο  που για πολλούς είναι παράδειγμα προς μίμηση. Ο Jünger δείχνει την πλευρά του πολέμου που αποφεύγει την ηθική προσέγγιση. Τα βάσανα του, είναι μόνο τα βάσανα ενός ανθρώπου στα χαρακώματα, οι νεκροί δεν έχουν ονόματα, δεν τους περιμένουν οικογένειες, ο ηρωισμός σε ακραίες καταστάσεις δεν μπορεί να μην αγνοεί τα ελέη και ουσιαστικά την κανονικότητα των συναισθημάτων.

Από αυτή την άποψη, το πιο διάσημο και καινοτόμο έργο του είναι το “In Stahlgewittern” (Ατσάλινες καταιγίδες ), ένα πολεμικό ημερολόγιο – μυθιστόρημα, που εκδόθηκε δύο χρόνια μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου. Ο νεαρός Ernst  εμφανίζεται ως ο άνθρωπος της υπακοής και της σιωπής. Υπάρχει ένα Γενικό Επιτελείο κάπου στο Ράιχ που διαχειρίζεται πολεμικά σχέδια στους υφισταμένους και υπάρχει ένας μοναχικός πρωταγωνιστής ενός γεγονότος και ενός βιβλίου, ο στρατιώτης που αγνοεί τις αποφάσεις που παίρνουν οι ανώτεροί του και τα στρατηγικά κίνητρα των ενεργειών που γίνονται. Το “Stahlgewitter” είναι ένα σύγχρονο βιβλίο, αφού δείχνει τις συνέπειες των σύγχρονων συγκρούσεων χωρίς παράφραση. Είναι ένα βιβλίο που σχεδιάστηκε μέσα σε ένα νεκροταφείο, στο φως της ημέρας, όταν καμία εικόνα δεν μπορεί να ξεφύγει από το μάτι πάνω στη σειρά των ταφόπλακων.

Οι Ευρωπαίοι διεξάγουν έναν τρομερό πόλεμο που φέρνει στο μυαλό μόνο μια λέξη, το θάρρος. «Σημασία δεν έχει η στιβαρότητα των χαρακωμάτων αλλά η ψυχή των ανδρών που τα καταλαμβάνουν» μας λέει ο ίδιος ο συγγραφέας. Στην κόλαση της Γηραιάς Ηπείρου, η ανακάλυψη του Materialschlacht (η «μάχη των υλικών» όπως τα ονόμαζε) είναι το κομβικό γεγονός στη διαδικασία διαμόρφωσης των ιδεών του συγγραφέα, «όπου η ατομική αξία φαίνεται να ακυρώνεται από την υπερβολική δύναμη της τεχνολογίας». Η μηχανοποίηση του πολέμου και οι συνέπειές του θα γίνουν κατανοητές από τον στρατιώτη Jünger σε όλη τους το μεγαλείο. Μπορούμε να είμαστε ακόμα άντρες χωρίς φόβο; Αυτή είναι η ερώτηση που έχει σημασία στο σημείο αυτό.

Ο πόλεμος τελειώνει. Αρχίζει η παρένθεση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1919-1933). Το αριστούργημά του “Der Arbeiter. Herrschaft und Gestalt”  (Ο Εργάτης, Κυριαρχία και μορφή, το 1932) είναι το σημαντικότερο θεωρητικό έργο αυτής της περιόδου και ίσως όλης της πνευματικής παραγωγής του. Διασχίζοντας διαφορετικά θέματα και στυλ, ο Jünger έφτασε στη δεύτερη σημαντική φιγούρα του. Τον τύπο του Εργάτη (ή στρατιώτη εργασίας). Δεν ανήκει σε μια τάξη και κυρίως δεν έχει δεσμούς συνέχειας με τα προ και μετά τα επαναστατικά ιστορικά καθεστώτα. «Ο εργάτης δεν είναι το τέταρτο κτήμα, ούτε κρατά μέσα του αποκλειστικά οικονομικές αξίες». Στον “Eργάτη”  του ο Jünger βλέπει μια ιδιαίτερη μορφή που ενεργεί σύμφωνα με τους δικούς της νόμους, που ακολουθεί τη δική της αποστολή και έχει τη δική της ελευθερία. Έναν τύπο που από μόνος του  είναι ένας πρωταγωνιστή της νεωτερικότητας και  που προορίζεται να αντικαταστήσει το άτομο και την κοινότητα. Η πρωτοπορία μιας νέας φόρμας που δεν θα υποστεί κανενός είδους τυποποίηση. Στην εποχή του εργάτη, η μάζα δεν θα είναι πλέον μια άμορφη συσσωμάτωση, αλλά ένα σύνολο που αποτελείται από κύτταρα με τη δική τους ιεραρχία των στελεχών. Η βούληση των ηγετών θα είναι θέληση όλων και η ίδια η θέληση θα είναι  έκφραση ιδιαίτερων επιθυμιών. Η «γιουνγκεριανή» ιδέα της εργασίας, εκτός από την εξάλειψη των αντιφάσεων μέσα στην αστική κοινωνία, θα δώσει στον άνθρωπο την επιθυμητή ελευθερία και δύναμη.

Ο Στρατιώτης είναι μια εμπειρική, περιστασιακή φιγούρα, ο Εργάτης από την άλλη είναι μια σχεδόν μεταφυσική φιγούρα. Ήρωες και οι δύο. Το ένα συνδέεται με τα γεγονότα του πολέμου, το άλλο σύμβολο μιας νέας εποχής. Στρατιώτης και εργάτης,  άρα δύο διαφορετικές φιγούρες. Δύο σχεδόν συγκρίσιμες οντότητες, μέτρα και χρόνοι που δεν συμπίπτουν. Υπάρχει όμως ένα κοινό πράγμα που είναι  η προσπάθεια του «γιουνγκεριανού» τύπου να κάνει αιώνια τη πόζα του μαχητή, να μεταφέρει το πνεύμα της νίκης στο πνεύμα του πολιτικού ηγεμόνα, στο χώρο  του σύγχρονου ανθρώπου. Με αυτή την έννοια μπορούμε να θεωρήσουμε το “Der Arbeiter” ένα πολεμικό βιβλίο που γράφτηκε σε καιρό ειρήνης και συμβόλιζε μια ιδεολογία.

Αλλά έχουμε και συνέχεια. Υπάρχει ένας μεταπολεμικός Jünger, αυτός που είναι επιφανειακά γνωστός ως Επαναστάτης και μετά Άναρχός. Αυτός που μέσα από δοκίμια και μυθιστορήματα όπως το “Heliopolis” και επίσης το περίφημο “Der Waldgang” (Το πέρασμα στο δάσος), σκιαγραφεί φιγούρες ακόμα πιο περίπλοκες από τον Εργάτη. Πρόκειται λοιπόν για τον Επαναστάτη, αυτόν που πάει να συναντήσει το δάσος. Υπάρχει μια διάσταση  φυσική και μια τάση διαφυγής στον Jünger της δεύτερης μεταπολεμικής περιόδου. Ας μην ξεχνάμε ωστόσο και τη φήμη του ως μοναχικού στοχαστή ή ως μελετητή του βασιλείου των εντόμων. Αφού εκπροσώπησε τη νεωτερικότητα με τα θεωρητικά πρακτικά της πλαίσια, αφού μας είπε ότι κανείς δεν θα ξέφευγε από τη μοίρα του εργάτη και του μαζανθρώπου, ο συγγραφέας αποφασίζει να εγκαταλείψει  τις θέσεις του. Υπάρχει επομένως μια ιδιομορφία σε αυτή την τρίτη μορφή του «Γιουνγκεριανού» τύπου. Αυτός που αποκαλείται Επαναστάτης είναι στην πραγματικότητα ένας άνθρωπος που παρατά τη «στολή» του μαχητή. Και τελικά, φού βρεί μέσα από πονο και τρόμο το π΄ρασμα για το δάσος,φτάνει στην επόμενη αντικομφορμιστική δημιουργία της άλλης μορφής του, αυτή του Άναρχου…

Ο στρατιώτης είναι μια εμπειρική, περιστασιακή φιγούρα, ο εργάτης από την άλλη είναι μια σχεδόν μεταφυσική φιγούρα. Ήρωες και οι δύο. Το ένα συνδέεται με τα γεγονότα του πολέμου, το άλλο σύμβολο μιας νέας εποχής. Στρατιώτης και εργάτης,  άρα δύο διαφορετικές φιγούρες. Δύο σχεδόν συγκρίσιμες οντότητες, μέτρα και χρόνοι που δεν συμπίπτουν. Υπάρχει όμως ένα κοινό πράγμα που είναι  η προσπάθεια του «γιουνγκεριανού» τύπου να κάνει αιώνια τη πόζα του μαχητή, να μεταφέρει το πνεύμα της νίκης στο πνεύμα του πολιτικού ηγεμόνα, στο χώρο  του σύγχρονου ανθρώπου. Με αυτή την έννοια μπορούμε να θεωρήσουμε το “Der Arbeiter” ένα πολεμικό βιβλίο που γράφτηκε σε καιρό ειρήνης.

Αλλά έχουμε και συνέχεια. Υπάρχει ένας μεταπολεμικός Jünger (αυτός που είναι επιφανειακά γνωστός ως επαναστάτης), που  μέσα από δοκίμια και μυθιστορήματα όπως το “Heliopolis” και επίσης το περίφημο “Der Waldgang” (Το πέρασμα στο δάσος),  που σκιαγραφεί φιγούρες ακόμα πιο περίπλοκες από τον Εργάτη. Πρόκειται για τον Επαναστάτη και αυτόν που πάει να συναντήσει το δάσος. Υπάρχει μια διάσταση  φυσική και διαφυγής στον Jünger της δεύτερης μεταπολεμικής περιόδου. Ας μην ξεχνάμε ωστόσο και τη φήμη του ως μοναχικού στοχαστή ή ως μελετητή του βασιλείου των εντόμων. Αφού εκπροσώπησε τη νεωτερικότητα με τα θεωρητικά πρακτικά της πλαίσια, αφού μας είπε ότι κανείς δεν θα ξέφευγε από τη μοίρα του εργάτη και του μαζανθρώπου, ο συγγραφέας από τη Χαϊδελβέργη αποφασίζει να εγκαταλείψει  τις θέσεις του. Υπάρχει επομένως μια ιδιομορφία σε αυτή την τρίτη μορφή του «Γιουνγκεριανού» τύπου. Αυτός που αποκαλείται επαναστάτης είναι στην πραγματικότητα ένας άνθρωπος που παρατά τη «στολή» του μαχητή. Και τελικά φτάνει στην επόμενη αντικομφορμιστική δημιουργία της άλλης μορφής του, του Άναρχου…

Άλλωστε, αφού μας είπε προς σε ποια άβυσσο έτρεχε το ανθρώπινο γένος (και αφού έκανε σαφή τη μορφή και τις θεραπείες ταυτόχρονα), ο Jünger προτίμησε να ασχοληθεί και με κάτι άλλο. Αυτό που είχε να πει είχε ήδη ειπωθεί: ο ήρωας του πολέμου επέλεξε να συνεχίσει τη ζωή του κυνηγώντας πεταλούδες.

ΠΗΓΗ