Η επιστροφή των ιμπεριαλισμών

 

Το ακόλουθο άρθρο αναδημοσιεύθηκε από το «Σαμουράι της Δύσης»

«Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο, μια ανάλυση βασισμένη σε στοιχεία και μελέτες, που δίνει έναν διαφορετικό τόνο από φιλελεύθερες απόψεις του Καθεστώτος. Από την συντακτική ομάδα της μεταπολιτικής – μη πολιτικά ορθής – δεξαμενής σκέψης, Kultura Europa, ο αναλυτης Francesco Ingravalle, γράφει :

Το τρέχον σενάριο των διεθνών σχέσεων, μας οδηγεί να αναρωτηθούμε αν βρισκόμαστε μπροστά σε μια «επιστροφή του ιμπεριαλισμού», εάν, για άλλη μια φορά, αφού ακούσαμε να μιλάμε για «τέλος του έθνους-κράτους», για «τέλος της ιστορίας», βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα σενάριο παρόμοιο με αυτό του 1914, ή του 1938-39 ή πάλι, του «ψυχρού πολέμου». Ένα ερώτημα που πρέπει να τεθεί: είχε πράγματι εξαφανιστεί ο ιμπεριαλισμός στη δίνη των θεωρητικών και των πρακτικών της παγκοσμιοποίησης των αρχών της δεκαετίας του 1980; Ή μήπως η λέξη «παγκοσμιοποίηση» έκρυβε πάντα τον «καλό» παλιό ιμπεριαλισμό, το «ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» με τα κρατικά-εθνικά θεσμικά εργαλεία του;

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, μια σημαντική σκιά υποψίας μας είχε εγείρει το βιβλίο του Serge Latouche, “Η δυτικοποίηση του κόσμου”. Στις αρχές του 21ου αιώνα, ο Joseph Stiglitz στο βιβλίο του “Η Παγκοσμιοποίηση και οι αντίπαλοί της”, έδωσε μεγαλύτερη συνέπεια στις σκιές που είχε ήδη θέσει, στην ανθρωπολογική-πολιτιστική πλευρά, ο Latouche. Στην πραγματικότητα, το να πει κάποιος «δυτικισμός», σημαίνει να λεει «αμερικανοποίηση» του κόσμου και να πει κανείς «αμερικανοποίηση του κόσμου» σημαίνει να υποδεικνύει ένα σύνολο διαδικασιών που εφαρμόζει ένα κράτος, που βρίσκεται στο τιμόνι ενός ηγεμονικού, χρηματοπιστωτικού και στρατιωτικού συστήματος, μέρος του οποίου η Ευρώπη είναι από τη δεκαετία του 1940. Ένα σύνολο διαδικασιών που ενισχύθηκε από την κατάρρευση του ρωσικού ηγεμονικού συστήματος και το οποίο, πολύ σύντομα, άρχισε να αντιμετωπίζεται από την άνοδο του κινεζικού ηγεμονικού συστήματος.

Για να απλοποιήσουμε, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η τρέχουσα ιστορία αναπτύσσεται σε μια παγκόσμια αντιπαράθεση μεταξύ των καπιταλισμών: ο δυτικός (ευρωαμερικανικός) ολιγοπωλιακός καπιταλισμός, αντιτίθεται από τον κινεζικό κομματικό καπιταλισμό και τον ρωσικό ολιγοπωλιακό καπιταλισμό. Δεν είναι απολύτως σωστό να αντιτασσόμαστε σε αυτά τα συστήματα με βάση την αξία που αποδίδουν (σε ηθικο-δικονομικές κωδικοποιήσεις) στην ατομικότητα: στην καπιταλιστική οικονομία, ιδιωτική ή δημόσια, κάθε άτομο μπορεί να αντικατασταθεί και αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο στην εποχή του κυβερνητικού καπιταλισμού, όταν αυτό που μετράει πάνω απ’ όλα είναι οι αντικειμενικές διαδικασίες για την επίτευξη μεγαλύτερων κερδών για τους επενδυτές. Από αυτές τις αντικειμενικές διαδικασίες απορρέουν τα γεωοικονομικά, πολιτικά και γεωπολιτικά σενάρια και η οργάνωση των διεθνών σχέσεων σύμφωνα με ηπειρωτικά ή υποηπειρωτικά μπλοκ.

Από το “The Age of Imperialism” του Harry Magdoff και την “World-System Analysis” του Immanuel Wallerstein, ένα ιστορικό-κοινωνικό σώμα έχει δοθεί σε μια σειρά από διαισθήσεις που χρονολογούνται από τον Marx και τον Nietzsche και που προβάλλονται στον εικοστό αιώνα στα έργα του Ferdinand Fried (Το τέλος του καπιταλισμού, 1932) και James Burnham (Η επανάσταση των διαχειριστών, 1941) και στην προσπάθεια να σκεφτούμε μια μη συγκρουσιακή παγκόσμια οικονομική και πολιτική τάξη (Otto Neurath, “International Planning for Freedom”, 1942) μια διαδικασία ολοκλήρωσης οι παραγωγικοί τομείς και οι αγορές που είναι ικανές να διέπουν τις συγκρούσεις (David Mitrany, “The Practical Basis of Peace”, 1943).

Είναι γνωστό ότι ο Marx είχε προβλέψει την ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας σε μια παγκόσμια οικονομία, στην οποία τα κράτη έχουν αποφασιστικό πολιτικό-στρατιωτικό ρόλο, ότι ο Nietzsche φανταζόταν μια «μεγάλη πολιτική» εξ ολοκλήρου βασισμένη στον αγώνα μεταξύ μεγάλων «ηπειρωτικών μπλοκ», ως οργανώσεων της «βούλησης για εξουσία» και ο Alfred Baeumler, το 1942, στο “Democracy and National Socialism”, υποθέτει μια «ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των παγκόσμιων κρατών, με βάση τις νιτσεϊκές προτάσεις. Η αληθεια είναι ότι σε όλη τη διάρκεια του χρόνου – από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως σήμερα – η ιστορία των ενδοϊμπεριαλιστικών συγκρούσεων με δύο ιδιαίτερα αιματηρούς παγκόσμιους πολέμους (Πρώτος και Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος) και ένας παγκόσμιος πόλεμος «χαμηλής έντασης» ο «ψυχρός πόλεμος», αποτελούν ένα σύνολο πολέμων πληρεξουσίων.

Όσον αφορά την ιστορία των ιδεολογιών, ολόκληρη η ιστορία του ιμπεριαλισμού συνοδεύεται από την ανάπτυξη ανορθολογιστικών φιλοσοφιών, (βλ. György Lukàcs, “The Destruction of Reason”, 1954) που όλα βασίζονται σε σχετικιστικές γνωσιολογίες, ιδανικές συνέχειες τόσο της σκέψης του Schopenhauer, όσο και κυρίως, της σκέψης του Nietzsche. Η σύνδεση μεταξύ σχετικισμού και ιμπεριαλισμού, δεν αμφισβητείται ακόμη και από τους πιο αποφασιστικούς κριτικούς του Lukács (όπως ο Adriano Romualdi, τόσο στον τόμο “Ιδέες για έναν δεξιό πολιτισμό” του 1973, όσο και ήδη στον τόμο “Nietzsche”, 197). Σήμερα, ο σχετικισμός είναι η αποτελεσματική αυτογνωσία των τεχνοοικονομικών ολιγαρχιών που, όχι τυχαία, υποβιβάζουν τον κόσμο των δικαιωμάτων σε ένα απλό διακοσμητικό πλαίσιο, ή ένα απλό ρητορικό εργαλείο στην υπηρεσία της τεχνοοικονομικής λογικής. Εάν, πέρα ​​από την οικονομική του πραγματικότητα, ο ιμπεριαλισμός χαρακτηρίζεται από τη θέληση για εξουσία, η σύνδεση μεταξύ του σχετικισμού και της ερμηνείας της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας ως αποτέλεσμα του «αγώνα για την εξουσία», είναι ένα εύκολα επαληθεύσιμο γεγονός, η σύνδεση μεταξύ ιμπεριαλισμού και σχετικισμού είναι επίσης εύκολα επαληθεύσιμο και λογικά αδιαμφισβήτητο.

Η πολιτική μορφή των ιμπεριαλιστικών κρατών είναι ουσιαστικά ολιγαρχική (σε σχέση με το ιμπεριαλιστικό κράτος των ΗΠΑ, η έρευνα του Charles Wright Mills, “The Power Elite”, 1956, είναι σημαντική). Η πιο διαδεδομένη επιστημολογία, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και στην Ευρώπη, ως βάση της τεχνοεπιστήμης, είναι μια πολύ δυναμική σύνθεση νεοθετικισμού, πραγματισμού και λειτουργικότητας, που συνδυάζεται με μια κοινή γνώμη, που κάθε άλλο παρά ξένη είναι προς τον μυστικισμό. Μόνο φαινομενικά ο σχετικισμός είναι μια ιδεολογία κοινωνικής ειρήνης. Αν τίποτα δεν είναι αλήθεια, όλα επιτρέπονται, τα πάντα: από τον δημόσιο διάλογο, μέχρι την ένοπλη αντιπολίτευση μεταξύ φατριών. Αυτό φάνηκε στην πολιτική ιστορία της Αθήνας στα τέλη του 5ου αιώνα π.χ: αν είναι σωστή η ταύτιση του Αντιφώντα ως υποκινητή, με άλλους, του ολιγαρχικού πραξικοπήματος του 411 π.χ, με τον Αντιφώντα τον σοφιστή, η σύνδεση μεταξύ σοφιστικού σχετικισμού και ολιγαρχικού προσανατολισμού φαίνεται εύλογη. Όσο για το ολιγαρχικό πραξικόπημα που έφερε στην εξουσία τους «Τριάντα Τύραννους» το 404 π.χ., ένας από αυτούς, ο πιο επιδραστικός, ο Κριτίας, θεωρείται ο εκφραστής του σοφισμού.

Μπορεί, ωστόσο, να θυμόμαστε πάντα ότι, ένας από τους πρώτους εκφραστές του σοφισμού, ο Πρωταγόρας των Αβδήρων, υπήρξε κορυφαίος συνεργάτης του Περικλή, κορυφαίου εκφραστή της αθηναϊκής δημοκρατίας. Θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι η τεχνική της πειθούς, είναι ανεξάρτητη από το πρόβλημα της αλήθειας και το πρόβλημα των ηθικών σκοπών της ατομικής και συλλογικής δράσης. Μια παρόμοια εικόνα της εργαλειακής ορθολογικότητας της επιστημολογικής πλευράς της καπιταλιστικής οικονομίας, δίνει ο Max Horkheimer στο “Έκλειψη του λόγου” (1947) : «Κανένας τέλος δεν είναι λογικός από μόνος του, και θα ήταν παράλογο να προσπαθήσουμε να καθορίσουμε ποιο από τα δύο άκρα είναι περισσότερο «λογικό» από το άλλο». Μια μάλλον στενή σύνδεση φαίνεται να συνδέει τον ιμπεριαλισμό, τον σχετικισμό και τους ολιγαρχικούς θεσμούς.

Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού

«Με την καπιταλιστική παραγωγή αναδύεται μια νέα εξουσία, το πιστωτικό σύστημα, το οποίο στις απαρχές του υπονοείται κρυφά ως μέτριο βοήθημα στη συσσώρευση, τραβάει με αόρατα νήματα τα χρηματικά μέσα, διάσπαρτα σε μεγαλύτερες ή μικρότερες μάζες στην επιφάνεια της κοινωνίας, στα χέρια των μεμονωμένων καπιταλιστών ή των τραστ, αλλά σύντομα έγινε ένα νέο και τρομερό όπλο στον αγώνα του ανταγωνισμού και τελικά μετατρεπόμενο σε έναν τεράστιο κοινωνικό μηχανισμό, για τη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου. Στο βαθμό που αναπτύσσεται η καπιταλιστική παραγωγή και συσσώρευση, αναπτύσσεται ο ανταγωνισμός και η πίστωση, οι δύο πιο ισχυροί μοχλοί συγκεντροποίησης». Αυτό γράφει ο Marx στο 1ο βιβλίο του “Κεφαλαίου”. Στην εισαγωγή του έργου του Lenin “Ο ιμπεριαλισμός είναι το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού”, ο Valentino Parlato παρατηρεί ότι, η μετοχική εταιρεία θεωρείται από τον Marx ως μία από τις τα μέσα συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, ένα από τα μέσα που σε ορισμένους τομείς εγκαθιδρύουν το μονοπώλιο και δημιουργούν μια νέα οικονομική αριστοκρατία, απαιτώντας έτσι κρατική παρέμβαση. Ένα ολιγαρχικό σύστημα, εν ολίγοις. Ένα σύστημα που έχει τη δική του προβολή στην εξωτερική πολιτική με τις μορφές του ιμπεριαλισμού.

Ο Lenin, στον πρόλογο της γαλλικής και γερμανικής έκδοσης του έργου του, αναφέρει ότι «στο δοκίμιο αποδείχθηκε ότι ο πόλεμος του 1914-1918 ήταν ιμπεριαλιστικός (δηλ. σφετερισμός, ληστεία, κλοπή) και από τις δύο πλευρές, ότι ήταν ζήτημα ενός πολέμου για τη διαίρεση του κόσμου, για μια υποδιαίρεση και εκ νέου διαίρεση των αποικιών, των «σφαιρών επιρροής» του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, κ.ο.κ.». Μια παρόμοια συζήτηση θα μπορούσε να γίνει για τον πόλεμο του 1939-1945 και τον «πόλεμο χαμηλής έντασης» του 1947-1991 και τις πολυάριθμες συγκρούσεις που έχουν σημαδέψει τον 21ο αιώνα μέχρι σήμερα. Συγκέντρωση της παραγωγής, μονοπώλια (στη Γερμανία, το 1909, «σχεδόν το ήμισυ της συνολικής παραγωγής όλων των επιχειρήσεων της χώρας, βρίσκεται στα χέρια του ένα εκατοστού του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων», ενώ η εικόνα που προσφέρει η Αγγλία είναι παρόμοια) είναι ο δρόμος για τη μετατροπή του καπιταλισμού σε ιμπεριαλισμό, δηλαδή η αντικειμενική βάση των πολεμικών παραγόντων στις διεθνείς σχέσεις. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι, παρά τον επαναπροσδιορισμό του καπιταλισμού ως κυβερνητικού καπιταλισμού, η αντικειμενική βάση των διεθνών εντάσεων είναι η ίδια από ποιοτική άποψη, ακόμη κι αν η ταχύτητα της δυναμικής έχει αυξηθεί εξαιρετικά. Ουσιαστικά, εμείς – «οι Ευρωαμερικανοί, πρέπει να ειπωθεί» – εξακολουθούμε να είμαστε μέρος της ιστορίας που ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα.