Ο Ρυθμός της Ιστορίας

 

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο από το ιδεολογικό μανιφέστο του Όττο Στράσσερ «Germany Tomorrow». Σε αυτό ο Όττο αναπτύσσει μια κυκλική αντιλήψη για την Ιστορία και παρουσιάζει μια δική του άποψη για την Άνοδο και την Πτώση των Πολιτισμών που έρχεται να συμπληρώσει αυτή του Σπένγκλερ. Κατά τον Όττο ο ιστορικός κύκλος απαρτίζεται από περιοδούς περιορισμών, επιφυλακτικότητας και σταθερότητας τις οποίες διαδέχονται περιόδοι του απεριόριστου και των εξάψεων. Οι πρώτες χαρακτηρίζονται από την συνεκτικότητα, την συγκράτηση και την πειθαρχημένη οργάνωση του βίου και οι δεύτερες από τον ατομικισμό, την παρόρμηση και τον καταναλωτισμό. Στις πρώτες κυριαρχεί η Παράδοση και η ιδέα του Εμείς, στις δεύτερες ο φιλελευθερισμός και η ιδέα του Εγώ. Στις πρώτες κυριαρχεί ο συντηρητισμός με όλες του τις εκφάνσεις στους διάφορους τομείς της ζωής, στις δεύτερες ο φιλελευθερισμός που εξαπολύει την μολυσματική του παράλυση σε όλους τους τομείς της ζωής. Άξιο αναφοράς είναι οτί θεωρεί τον σοσιαλισμό αναπόσπαστο στοιχείο του συντηρητισμού. Την θεώρηση του αυτή την ονόμασε «Νόμο της Τριαδικής Πολικότητας». 

ΣΤΟ ΡΥΘΜΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

 

«Από τις προηγούμενες διατριβές θα έχει καταστεί σαφές ότι αποδεχόμαστε την εγκυρότητα, του έξοχα διατυπωμένου από τον Oswald Spengler, νόμου για την άνοδο και την πτώση του πολιτιστικού κύκλου - σε αυτή την περίπτωση του δυτικού πολιτιστικού κύκλου - και ότι εντοπίζουμε εντός αυτού τον μεγάλο νόμο της κίνησης όλης της οργανικής ζωής, τον νόμο της γέννησης, της ωριμότητας και του θανάτου. 

Ως κάτι ουσιαστικά νέο συμπληρώνουμε αυτόν νόμο της κίνησης, που είναι συγκρίσιμος με την κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο, με έναν δεύτερο νόμο της κίνησης - τις εκδηλώσεις του οποίου περιέγραψα εγώ ο ίδιος αρκετά χρόνια πριν, δίνοντας του το όνομα του «Νόμου της Τριαδικής Πολικότητας». Η λειτουργία του μπορεί να συγκριθεί με την περιστροφή της Γης γύρω από τον δικό της άξονα.

Η εμπειρική μελέτη της πορείας της ανάπτυξης εντός του δυτικού πολιτιστικού κυκλού παρουσιάζει ορισμένες κανονικότητες, οι οποίες με μία πιο προσεκτική εξέταση μπορούν να συστηματοποιηθούν ακολούθως. Διακρίνουμε εποχές περιορισμού ή σταθερότητας που εναλλάσονται με εποχές του απεριόριστου ή της επανάστασης. Η μελέτη των ημερομηνιών δείχνει ότι μία τέτοια εποχή διαρκεί από 140 εώς 150 χρόνια και ακολουθεί μία άλλη εποχή που διαρκεί περίπου τo ίδιο. Χωρίς να υπερβώ τα όρια αυτής της εισαγωγικής εργασίας, μπορώ να επισημάνω ότι οι τρεις τελευταίες φάσεις της μετάβασης ήταν: 1789 - 1799 η μεγάλη γαλλική επανάσταση, 1640 - 1649 η Αγγλική Επανάσταση υπό τον Κρόμγουελ, περίπου το 1500 όπου ξεκίνησε η ισχυρή επάνασταση που ονομάζουμε Μεταρρύθμιση (η Αμερική είχε ανακαλυφθεί λίγα χρόνια πριν). Πηγαίνοντας πιο πίσω στην ευρωπαϊκή ιστορία φτάνουμε σε τομές όπως το 1350 (Hansa, Golden Bull, κλπ), το 1200 κλπ. Ο Χέρμπερτ Μπλάνκ στο βιβλίο του «Schleicher? - Hitler? - Cromwell?» το οποίο εκδόθηκε από τις Verlag Linders στην Λειψία το 1932, κάνει μια λεπτομέρη αναφορά του «Ρυθμού της Ιστορίας». 

Αν μελετήσουμε πιο προσεκτικά τις ιδέες και τις μορφές αυτών των διαφόρων εποχών ανακαλύπτουμε το αξιοσημείωτο γεγονός πως έχουμε να κάνουμε μόνο με δύο αντικρουόμενες ιδέες, δύο αντίθετους πόλους ανάμεσα στους οποίους το εκρεμμές της ιστορίας ταλαντεύεται ασταμάτητα: την ιδέα του περιορισμού και την ιδέα του απεριόριστου ή μπορούμε να πούμε τον συντηρητισμό και τον φιλελευθερισμό. 

Μεταφέροντας στην οργανική ζωή αυτές τις δύο ιδέες και την αλλαγή από την μία στην άλλη αναγνωρίζουμε εύκολα τις δύο κύριες δυνάμεις της οργανικής ζωής: την ώθηση για αυτοσύντηρηση και την ώθηση για συντήρηση του είδους[1]. Η πρώτη τοποθετεί στο κέντρο του σύμπαντος τον ευατό, το Εγώ και η δεύτερη την κοινότητα των ομοίων προσώπων, το Εμείς. Η πρώτη είναι το χώμα στο οποίο αναπτύσσεται η ιδέα του Εγώ, η δεύτερη είναι το χώμα στην οποία αναπτύσσεται η ιδέα του Εμείς. 

Είναι περιττό να εξηγήσουμε γιατί ταυτίζουμε την ιδέα του Εγώ με τον φιλελευθερισμό και γιατί ταυτίζουμε την ιδέα του Εμείς με τον συντηρητισμό, αφού μετά από όσα ειπώθηκαν είναι προφανές ότι απορρίπτουμε την προσπάθεια να βαθμολογηθούν οι αντίστοιχες αξίες καθώς κάτι τέτοιο για εμάς θα ήταν μη οργανικό. Όπως δεν μπορείς να πεις ότι η μέρα είναι πιο πολύτιμη από την νύχτα ή η νύχτα από την μέρα αφού η μία καθορίζει την άλλη και οι δυό τους αποτελούν απλώς τους πόλους του εκρεμμούς της περιστροφής της Γης, έτσι δεν μπορείς να πεις ότι η ιδέα του Εγώ αξίζει περισσότερο από την ιδέα του Εμείς ή η ιδέα του Εμείς αξίζει περισσότερο από την ιδέα του Εγώ και ότι ο φιλελευθερισμός είναι προτιμότερος από τον συντηρητισμό ή ο συντηρητισμός ειναι προτιμότερος από τον φιλελευθερισμό αφού ο ένας καθορίζει τον άλλο και δεν είναι παρά οι πόλοι ανάμεσα στους οποίους η ζωή ταλαντεύεται στην πορεία της από την ζωή μέχρι τον θάνατο. Μία απλή σύγκριση μπορεί να κάνει ευκολότερη την κατανόηση αυτής της διττής αιώνιας νομοτέλειας. Στα πλαίσια του νόμου αυτού, από τον σπόρο της μηλιάς εώς τη μηλιά και το νεκρό ξύλο, εκπληρώνεται κάθε χρόνο ο ρυθμός του καλοκαιριού και του χειμώνα - ένας ρυθμός του οποίου οι μορφές έκφρασης καθορίζονται κυρίως από τον νόμο της ηλικίας. 

Αποδεικνύουμε, επομένως, πως οι «ιδέες» του συντηρητισμού και του φιλελευθερισμού αντικαθιστούν συνεχώς η μία την άλλη στην όψη ενός πολιτιστικού κύκλου, καθορίζοντας τις σκέψεις και τα αισθήματα των ανθρωπίνων όντων και ως εκ τούτου καθορίζοντας τις μορφές της ζωής τους. 

Σύμφωνα με τον τρισδιάστατο χαρακτήρα της οργανικής ζωής στο σώμα, το μυαλό και την ψυχή (το υλικό επίπεδο αντιπροσωπεύει την σχέση των ανθρώπων με τα αντικείμενα, το πνευματικό επίπεδο την σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους και το ψυχικό επίπεδο την σχέση των ανθρώπων με τον Θεό) κάθε μία από αυτές τις ιδέες εκδηλώνεται ταυτόχρονα και ισότιμα στα τρία επίπεδα της ζωής. Σε μία εποχή οπού κυριαρχεί η ιδέα του Εμείς παρατηρούμε τον περιορισμό, τον συντηρητισμό, μία οικονομία στην οποία επικρατεί η ίδεα του Εμείς, μια κοινωνική τάξη η οποία χαρακτηρίζεται από την ιδέα του Εμείς και μία καλλίεργεια της ιδέας του Εμείς. Αντιστρόφως όταν η ιδέα του Εγώ είναι κυρίαρχη παρατηρούμε μία οικονομία στην οποία κυριαρχεί η ιδέα του Εγώ, μια κοινωνία της ιδέας του Εγώ και μία καλλίεργεια της ιδέας του Εγώ. 

Στην σημερινή γλώσσα (σχετικά με την φθίνουσα πλεον «ιδέα του Εγώ» που αποτελεί χαρακτηριστικό του φιλελευθερισμού) μιλάμε για «καπιταλισμό» όταν ο φιλελευθερισμός επικρατεί στο υλικό οικονομικό επίπεδο, μιλάμε για «ατομικισμό» όταν ο φιλελευθερισμός επικρατεί στο πνευματικό - κοινωνικό επίπεδο και μιλάμε για «υλισμό» όταν ο φιλελευθερισμός κυριαρχεί πολιτιστικά και στο επίπεδο της ψυχής (δηλ. σε θρησκευτικό επίπεδο). 

Αυτή η τριάδα του καπιταλισμού, του υλισμού και του ατομικισμού είναι οι ευδιάκριτες μορφές του φιλελευθερισμού που υπάρχουν στο φθίνον στάδιο του δυτικού πολιτιστικού κύκλου. 

Σε αντίθεση με αυτή τη τριάδα του φιλελευθερισμού, η ιδέα του Εμείς, του συντηρητισμού, εκδηλώνεται εξίσου στα τρία επίπεδα της ζωής ως «σοσιαλισμός» στο οικονομικό επίπεδο, ως «εθνικισμός» στο πνευματικό - κοινωνικό επίπεδο και ως «λαϊκός ιδεαλισμός» στο ψυχικό - πολιτιστικό επίπεδο.

Αυτή η τριάδα του σοσιαλισμού, του εθνικισμού και του λαϊκού ιδεαλισμού είναι αυτό που διακρίνουμε ως μορφές συντηρητισμού που υπάρχουν στο ανερχόμενο στάδιο του δυτικού πολιτιστικού κύκλου. 

Όταν καταλάβουμε απόλυτα αυτή τη βασική άποψη θα γίνει πολύ πιο εύκολα αντιληπτός ο χαρακτήρας της Γαλλικής Επανάστασης ως νίκη του φιλελευθερισμού και αυτός της Αγγλικής Επανάστασης ως νίκη του συντηρητισμού. Διότι γνωρίζουμε ότι περίπου από το 1500 η φιλελεύθερη ιδέα γινόταν κυριάρχη και ότι περίπου το 1350 μια συντηρητική εποχή ξεκινούσε - και τα διαφορετικά λεξιλόγια που χρησιμοποιήθηκαν σε εκείνες τις παλιές μέρες ή οι διάφορες μορφές που εξαρτήθηκαν από τις διάφορες φάσεις ωρίμανσης δεν είναι πλεον σε θέση να κρύψουν τις βασικές ιδέες. 

Ο «Νόμος της Τριαδικής Πολικότητας» όχι μόνο μας δίνει μια εξ΄ολοκλήρου νέα ερμηνεία και εκτίμηση του παρελθόντος αλλά μας παρέχει μία εκτίμηση του παρόντος και μία ερμηνεία του μέλλοντος. Αντιλαμβανόμαστε ότι οι καιροί εκπληρώνονται γιατί η κυρίαρχη εποχή του φιλελευθερισμού και οι μορφές του (καπιταλισμός, ατομικισμός, υλισμός) πλησιάζουν στο τέλος τους και γιατί από το 1914 το εκρεμμές του ρολογιού της μοιράς ταλαντεύεται προς μία νέα εποχή όπου ο συντηρητισμός θα κυριαρχήσει με τις μορφές του σοσιαλισμού, του εθνικισμού και του λαϊκού ιδεαλισμού, των οποίων την ισχυρή εξέγερση και έκρηξη αποκαλούμε γερμανική επανάσταση. 

Θα ήθελα να καταστήσω σαφές ότι η αποδοχή αυτών των φιλοσοφικών θεμελίων δεν πρέπει να θεωρείται ως μια προ-έγκριση των πολιτικών και οικονομικών πραγματειών που θα ακολουθήσουν. Αλλά το θεώρησα και το θεωρώ ως υποχρέωση μου, ως ζήτημα προσωπικής ευπρέπειας, να αναφερθώ, έστω συνοπτικά, στις βαθύτερες πηγές από τις οποίες εγώ ο ίδιος άντλησα τις εποικοδομητικές μορφές τις οποίες πρόκειται να εξηγήσω, παρόλο που άλλοι μπορεί να επιθυμούν να μελετήσουν αυτές τις μορφές για οπορτουνιστικούς λόγους ή μπορεί να φτάσουν στα ίδια αποτελέσματα με πολύ διαφορετικούς τρόπους. 

Εν πάσει περιπτώσει θα ήθελα να επιμείνω στο ότι είναι μέγιστης σημασίας για όλους όσους θέλουν παίξουν ενεργό ρόλο να έχουν μία ιγιή και ενοποιημένη φιλοσοφική άποψη (που για άλλους μπορεί να φαίνεται μία απλή υπόθεση) - πολύ περισσότερο επειδή η ποικιλομορφία της ζωής θα παρουσιάζει συνεχώς νέα καθήκοντα «εκτός των σχεδίων» και επειδή η αντιμετώπιση αυτών (συνειδητά ή ασυνείδητα) θα διευκολύνεται από τα νερά που αντλούνται από τα βαθιά πηγάδια της φιλοσοφίας. 

Σημειώσεις: 

[1]: Εδώ ο Στράσσερ ανεφέρεται στην άποψη που εξέφρασε ο Κάρολος Δαρβίνος ότι ο άνθρωπος διακατέχεται από δύο ένστικτα: την αίσθηση της αυτοσυντήρησης και παράλληλα τον αλτρουϊσμό. Στα αγγλικά οι δύο όροι περιγράφονται ως self-preservation impulse και impulse to help αντίστοιχα. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Όττο θεωρεί το πρώτο χαρακτηριστικό στοιχείο του φιλελευθερισμού και το δεύτερο χαρακτηριστικό στοιχείο του συντηρητισμού.