Το τελευταίο σας έργο είναι αφιερωμένο στη διάκριση μεταξύ των εννοιών της Ευρώπης και της Δύσης, ένα επαναλαμβανόμενο και κεντρικό θέμα ειδικά στη σκέψη της «Νέας Δεξιάς«. Γιατί νιώσατε την ανάγκη να ρίξετε φως σε αυτό το θέμα;
- Επειδή οι αντιδράσεις στον πόλεμο στην Ουκρανία που μπόρεσα να παρατηρήσω από τον μη κομφορμιστικό ιταλικό κόσμο (αλλά πιστεύω ότι στη Γαλλία η κατάσταση δεν είναι διαφορετική) μου έδειξαν αφενός φιλορωσικά περιβάλλοντα που ακολούθησαν την αφήγηση της Μόσχας σε σημείο να ταυτίσουν πλήρως την έννοια της Ευρώπης με αυτήν της Δύσης, και από την άλλη πλευρά, περιβάλλοντα εχθρικά σε αυτήν την αφήγηση σε σημείο να πλευρίζουν sic et simpliciter την αντίπαλη αφήγηση, δηλαδή την φιλελεύθερη και δυτική. Στην πράξη, η έννοια της Ευρώπης επανήλθε έναντι αυτής της Δύσης από δύο αντίθετες κατευθύνσεις: από εκείνους που αντιτάχθηκαν σε αυτό το μπλοκ και από εκείνους που το εξύψωσαν. Για αυτό το λόγο θεώρησα σκόπιμο να ξεκινήσω ξανά από αυτή τη στοιχειώδη διάκριση.
Αν και πιστεύετε ότι υπάρχει μια οντολογική διαφορά μεταξύ Ευρώπης και Δύσης, η διατριβή σας αρνείται να υποκύψει σε οποιονδήποτε απλοποιητικό μανιχαϊσμό και δεν διστάζει να πειράξει ορισμένες νοητικές συνήθειες της ριζοσπαστικής δεξιάς που, σύμφωνα με αυτήν, μερικές φορές υιοθετούν γελοιογραφικές συμπεριφορές, όπως όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούνται ο Μεγάλος Σατανάς. Αλλά, αν δεν είναι απόλυτο κακό, δεν παραμένουν οι ΗΠΑ ο κύριος εχθρός μιας κυρίαρχης, ισχυρής και ανεξάρτητης Ευρώπης, η οποία μόνη της θα μπορούσε πραγματικά να τις ανταγωνιστεί;
- Ομολογώ έναν σκεπτικισμό σχετικά με την κατηγορία του «κύριου εχθρού», που μου φαίνεται ότι προέρχεται από μια κακή ανάγνωση του Schmitt. Ο Γερμανός νομικός είναι μάστορας της συγκεκριμένης σκέψης και όταν μιλάει για τον εχθρό και τον φίλο έχει στο μυαλό του μια υπαρξιακή σύγκρουση που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη πριν δρομολογηθούν οι πολιτικές αναλύσεις. Αντίστροφα, αν καταρτίσω τώρα μια κατάταξη των κύριων εχθρών, παρατάσσοντας μια σειρά από γεωπολιτικές δυνάμεις με βάση τις φιλοσοφικές μου αρέσκειες και αντιπάθειες, θα έκανα μια πολύ αφηρημένη άσκηση, και επομένως πολύ αντι-Σμιτιανή. Είναι η Ρωσία ο κύριος εχθρός ενός Ουκρανού σήμερα; Ήταν ο κύριος εχθρός ενός Ιταλού το 1915 η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία; Ο κύριος εχθρός ενός Γάλλου που πήγε στο Μπατακλάν το βράδυ της 13ης Νοεμβρίου 2015 είναι το Ισλάμ; Έχω την εντύπωση ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι πάντα η πραγματικότητα που επιλέγει για εμάς, πριν από κάθε φιλοσοφική αξιολόγηση. Ωστόσο, δεν θέλω να αποφύγω το ερώτημα: σίγουρα οι ΗΠΑ παραμένουν μια πνευματικά, πολιτιστικά, γεωπολιτικά και οικονομικά αντιευρωπαϊκή δύναμη. Δεν έχω καμία αμφιβολία για αυτό. Οι Αμερικανοί εξακολουθούν να μας βλέπουν ως τη διεφθαρμένη αυτοκρατορία από την οποία διέφυγαν για να ιδρύσουν το Νέο Ισραήλ. Η απόρριψη του ηθικολογικού μανιχαϊσμού που βλέπει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως τον Μεγάλο Σατανά και όποιον δηλώνει αντιαμερικανό ως αντικειμενικό σύμμαχο δεν σημαίνει να κάνει ένα βήμα προς την Ουάσιγκτον αλλά, αντίθετα, να δημιουργήσει την πιθανή αυτονομία από τις Ηνωμένες Πολιτείες με λιγότερο νηπιακό και πιο ρεαλιστικό τρόπο, επομένως και πιο αποτελεσματικό.
Πολύ σωστά υποστηρίζετε ότι η απόρριψη της Δύσης δεν πρέπει να συγχέεται με τον τεχνοφοβικό νεολουδισμό και την επιθυμία να επιστρέψουμε στη λάμπα κηροζίνης. Χωρίς να πέσουμε σε αυτές τις υπερβολές, η αίσθηση του μέτρου, ο σεβασμός στη φύση και τα όριά της, η βούληση να πολεμήσουμε ενάντια στην ύβρη μιας ορισμένης τεχνολογικής-επιστημονικής βιασύνης δεν αποτελούν μέρος του ευρωπαϊκού DNA;
- Οι αρχαίοι Ρωμαίοι αγίασαν τα σύνορα, τέθηκαν υπό την προστασία του θεού Terminus, αλλά δεν σταμάτησαν να τα προχωρούν όλο και πιο μπροστά. Κάθε ανακάλυψη, κάθε εφεύρεση, από τον τροχό στη φωτιά, από την πυρίτιδα στην πυρηνική ενέργεια μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη, οδηγεί στην υπέρβαση των ορίων και στον πειραματισμό. Εξάλλου, σε κανέναν, όσο «Φαουστιανός» κι αν είναι, δεν αρέσει να τρακάρει το αυτοκίνητό του σε τοίχο με μεγάλη ταχύτητα ή να πεθάνει από πυρηνική ακτινοβολία. Η πλήρης απουσία ορίων θα ήταν στην πραγματικότητα αβίωτη. Γεγονός παραμένει ότι μια ορισμένη ένταση προς το άγνωστο, προς την περιπέτεια, προς το ρίσκο, προς την ανακάλυψη και τον πειραματισμό μου φαίνεται ότι ενυπάρχει στο ευρωπαϊκό πνεύμα και σχεδόν μόνο σε αυτό. Προφανώς αυτό το ταυτοτικό χαρακτηριστικό ζει μια σύνθετη διαλεκτική με την ένταση προς την τάξη, την αρμονία, την παράδοση. Καμία τάξη όμως δεν διαρκεί για πάντα, ούτε καν η θεϊκή, όπως μας διδάσκουν οι ζωηρές ινδοευρωπαϊκές θεογονίες. Αυτό που μου φαίνεται εγγενώς αντιευρωπαϊκό, αν μη τι άλλο, είναι η ιδέα ενός απόλυτου ορίου, μιας μεταφυσικής απαγόρευσης, κανόνων που δίνονται μια και καλή, τους οποίους ο άνθρωπος πρέπει να περιοριστεί στην παθητική αποδοχή. Όσο για την ύβρη, ας θυμηθούμε ότι είναι αρχικά η αλαζονεία ενός ανθρώπου εναντίον ενός άλλου συνομήλικού του της ίδιας τάξης (για παράδειγμα ο Αγαμέμνονας που κλέβει τα λάφυρα από τον Αχιλλέα) μέσα σε ένα παιχνίδι δυνάμεων, που βρίσκονται πάντα σε ένταση και διαλεκτική, όχι το «αμάρτημα» ενός ανθρώπου που δεν ξέρει «πώς να μείνει στη θέση του» μέσα σε μία απολιθωμένη μεταφυσική ιεραρχία.
Γράφετε ότι για να επιβεβαιώσει κανείς την «ευρωπαϊκότητά» του στο πρόσωπο των ΗΠΑ δεν αρκεί το να πάψει να δοκιμάζει Coca Cola, Mac Donald's, τζιν και Marvel. Δεν είναι όμως αναμφισβήτο, ότι αυτό, εξακολουθεί να είναι μία απαραίτητη προϋπόθεση; Για να αποκατασταθεί αυτό το ειδικά ευρωπαϊκό «είναι στον κόσμο» στο οποίο ελπίζετε, δεν είναι απαραίτητο να απαλλαγούμε από τις παγίδες που επιβάλλονται από το αμερικάνικο soft power με τα χρόνια και το οποίο, κάθε άλλο παρά επιφανειακά, διαμορφώνει πνεύματα και συμπεριφορές;
- Σίγουρα δεν μπορεί να υπάρξει ένας καλός Ευρωπαίος που τρώει μόνο Mac Donald's και βλέπει μόνο ταινίες της Marvel. Η κριτική μου, ωστόσο, στράφηκε προς έναν ορισμένο ηθικισμό, που απλοποιεί το όλο ζήτημα σε έναν διαγωνισμό ατομικής αγνότητας. Πιστεύω επίσης ότι το soft power καταπολεμάται αντιπαλεύοντάς το με άλλες ήπιες δυνάμεις, όχι παίζοντας με το να είσαι ασκητής. Θα ήθελα να προσθέσω έναν περαιτέρω προβληματισμό: η αμερικανοποίηση σήμερα ταξιδεύει περισσότερο μέσα από τα σάντουιτς των McDonald's ή μέσω αφηγήσεων που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ακόμη και «αντικομφορμιστικές»; Υπάρχει ένας αμερικανισμός μέσω του κομφορμισμού, σίγουρα, αλλά υπάρχει ένας άλλος, ίσως πιο επικίνδυνος, που επιβάλλεται μέσω ενός υποτιθέμενου αντικομφορμισμού. Σήμερα έχει προκύψει μια «διαφωνία» που οφείλεται σε αυστηρά αμερικανομορφικά σχήματα. Πριν από μερικά χρόνια έτυχε να ακούσω μια κυρία στην ηλικία των γονιών μου, χωρίς ριζοσπαστική πολιτική τοποθέτηση, η οποία ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι ο Μπάιντεν είχε συλληφθεί μυστικά, ενώ τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης το κάλυπταν. Γιατί αυτή η ήρεμη ηλικιωμένη κυρία, που μάλλον δεν έχει φάει ποτέ Big Mac, στην καρδιά της βαθιάς και αυθεντικής Ιταλίας, μου επαναλάμβανε πειστικά τις ηλιθιότητες του Qanon; Γιατί ακούμε όλο και περισσότερο «αντιφρονούντες» να ακολουθούν θρησκευτικούς κήρυκες, να υιοθετούν μεσσιανικές πολιτικές αντιλήψεις, να κηρύττουν το απόλυτο δικαίωμα στην ένοπλη αυτοάμυνα στη δική τους περιουσία; Πριν πάμε και κρίνουμε τους αμερικανοποιημένους μακριά μας, ας δούμε αυτούς που είναι ήδη ανάμεσά μας.
Προτείνετε την ανάγκη για έναν ορισμένο πολιτικό πραγματισμό που θα ξεφύγει από τον μη παραγωγικό ρομαντισμό και τον απενεργοποιητικό απολυταρχισμό. Μέχρι πού μπορεί να φτάσει αυτός ο πραγματισμός χωρίς να διακινδυνεύσει να μετατραπεί σε συμβιβασμό; Για παράδειγμα, μπορούμε (ή πρέπει) να υποστηρίξουμε τον Εμανουέλ Μακρόν για τη δεδηλωμένη φιλοδοξία του να δημιουργήσει έναν ευρωπαϊκό στρατό που θα μπορούσε να γίνει πυλώνας της ευρωπαϊκής δύναμης που φιλοδοξούμε;
- Αν μια «εχθρική» κυβέρνηση κάνει κάτι που πηγαίνει προς τη σωστή κατεύθυνση, είναι σωστό να επισημαίνουμε τις αντιφάσεις της, την ανεπάρκειά της, την υποκρισία της, αλλά δεν μπορούμε ξαφνικά να υποστηρίξουμε το αντίθετο από αυτό που πάντα υποστηρίζαμε μόνο και μόνο για να κακολογούμε την κυβέρνηση. Είναι σαφές σε όλους ότι ο ακτιβισμός του Μακρόν στο μέτωπο της κοινής άμυνας είναι απλώς μια απέλπιδα προσπάθεια να μείνει στην ιστορία ως Ευρωπαίος πολιτικός παρά τις αποτυχίες που επιτεύχθηκαν στο εσωτερικό. Όπως είναι ξεκάθαρο σε όλους ότι το ανθρωπολογικό και πολιτισμικό του προφίλ δεν ταιριάζει στον ρόλο του ηγέτη που ξαφνικά ισχυρίζεται ότι μπορεί να παίξει. Και όμως, αφού κατηγορήσαμε αυτήν την Ευρώπη ότι είναι αδύναμη, ανυπεράσπιστη, άοπλη, εκτός ιστορίας, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε στο να την κατηγορούμε για το ακριβώς αντίθετο μόνο και μόνο από φόβο μήπως συνδεθούμε με τον Μακρόν. Στο βιβλίο μου ανακαλώ την εικόνα μιας «ευρωπαϊκής ιδιομορφίας», στο μοντέλο της τεχνολογικής ιδιομορφίας. Όπως είναι γνωστό, αυτή η τελευταία φάση αντιπροσωπεύει τη φάση κατά την οποία οι ευφυείς μηχανές αρχίζουν να προγραμματίζονται, όλο και πιο γρήγορα, ξεφεύγοντας από τον έλεγχο εκείνων που τις είχαν σχεδιάσει για εντελώς διαφορετικούς σκοπούς. Ομοίως, είναι πιθανό η ευρωπαϊκή δύναμη, μόλις τεθεί σε κίνηση από αυτές τις κυρίαρχες τάξεις, να γίνει κάτι άλλο, να ξεφύγει από τον έλεγχο εκείνων που την προκάλεσαν και να τους παρασύρει. Εν πάση περιπτώσει, δεν θα γίνω οπαδός της ανικανότητάς μας μόνο και μόνο από τον φόβο μήπως φανώ συμβιβασμένος με τον Μακρονισμό. Επίσης αυτοί που απευθύνουν παρόμοιες κατηγορίες έχουν γενικά πολύ πιο ντροπιαστικές γνωριμίες.
Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, παραπέμπετε ως στόχο των «καλών Ευρωπαίων» την έννοια της Εσπερίας, την οποία υιοθετεί και ο Ντέιβιντ Ένγκελς, ένας όρος που μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψεως ελαφρώς ανόητος ή τουλάχιστον σχετικά ασώμαστος. Μπορείτε να δώσετε έναν συγκεκριμένο ορισμό;
- Πρόκειται για μια έννοια που είναι το αποτέλεσμα μιας κάπως δημιουργικής μετάφρασης χαϊντεγκεριανής διάκρισης. Ο Γερμανός φιλόσοφος αντιπαραβάλλει το Occident και το Abend-Land. Η πρώτη είναι η Δύση που ξέρουμε, παγκοσμιοποιητική και ξεριζωτική. Το δεύτερο είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, είναι η αναβίωση της ελληνικής ιδιοφυΐας αλλά σε ένα πλαίσιο που δεν είναι πια ελληνικό. Οι Γάλλοι μεταφραστές απέδωσαν το Abend-Land ως Esperia (που είναι επίσης ένα από τα παλαιότερα ονόματα που έδωσαν στην Ιταλία οι Έλληνες). Ο Guillaume Faye υιοθέτησε αυτό το concept και το επεξεργάστηκε με τον δικό του τρόπο. Φυσικά, είναι πάντα λίγο δύσκολο να δώσει κανείς συγκεκριμένη υπόσταση σε φιλοσοφικές κατηγορίες, αλλά στην περίπτωσή μου η έννοια χρησίμευσε για να σπάσει τη δυαδική διαλεκτική μεταξύ του φωτισμένου δυτικισμού και του σκοταδιστικού αντιδυτικισμού. Υπάρχει ένας τρίτος δρόμος: αυτός που επιδιώκει να συνδυάσει δύναμη και ελευθερία, νόμο και ταυτότητα, τεχνική και ρίζα. Δύση ονομάζεται το μέρος όπου πεθαίνει ο ήλιος, Εσπερία είναι το όνομα της γης που φυλάει τον ήλιο στη νύχτα του κόσμου, εν όψει της αναπόφευκτης αναγέννησης».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου